Ik werk met een aantal cliënten die een jeugd achter de rug hebben waar je van achterover slaat. Die hebben incapabele ouders die verwaarlozen, misbruiken, mishandelen enz. Kinderen die vanaf hun tienerjaren geen kind meer waren. Die moesten zorgen voor zichzelf, voor andere familieleden en werden ondertussen blootgesteld aan allerlei traumatische gebeurtenissen.
Deze mensen lopen, uiteraard, vast op een punt in hun leven. Trauma’s verdwijnen niet als je ze negeert en dat wordt pijnlijk zichtbaar. Tijd voor een trip naar de therapeut. Dat gegeven verdient al de nodige bewondering. Sommigen kijken me aan alsof ik de tandarts ben. Bang dat ik de “beerput” met een ferme zwaai openkrik en de boor er vol in zet.
Ik begin altijd met vragen naar de overlevingsstrategie. Overlevingsstrategieën zijn per definitie uitmuntend. Het woord al; de strategie om te overleven. Mishandeling of verwaarlozing te kunnen uithouden. Als een kind dat kan, is het al geslaagd voor elk denkbaar diploma in mijn optiek.
Het valt mij op dat er in deze categorie 2 groepen zijn; de ene groep is onderuit gegaan door het vele geweld en zoekt handvatten om weer overeind te komen. De opgelopen schade uit zich vaak in het aangaan van destructieve relaties, bindingsangst, verslavingen, het nemen van verkeerde beslissingen en elke keer weer omvallen. Waarschijnlijk heel logisch wanneer je geen liefde krijgt of met geweld bent opgegroeid. Ik kan me dat heel goed voorstellen. Zo mooi om die weer op de rails te krijgen. Elke keer weer de kers op de taart, maar over deze groep heb ik het even niet.
Er is een groep die er niet aan ten onder gaat. De ‘Briljanten tegen wil en dank’. Hebben als jong kind hun weg gevonden in de chaos, lieten zich niet ‘stukslaan’ en lijken wat stoïcijns. Zij groeien op met een achterstand in levenskansen, halen vervolgens de anderen in en eindigen met een voorsprong. Misschien wel heel logisch wanneer je geen liefde krijgt of met geweld bent opgegroeid. Of toch niet? Weten zij veel, want daar houden zij zich helemaal niet mee bezig. Overleven is gewoon zoiets als hartslag, in hun optiek. “Dat doet toch iedereen?”
Ik hou een beetje extra van die laatste groep; die willen leven, die laten zich niet kennen. Spartanen zijn het. Niet janken maar aangaan die uitdaging. Zo geweldig wanneer je bewust bent van die enorme levenskracht, maar dat zijn zij niet! Ikzelf, ook niet bepaald een zondagskind, ben me bewust van die levenskracht. Ik ga onderuit, protesteer tegen het leed, sta weer op en maak de volgende ronde nog beter. Het interesseert me niet als een strategie niet werkt, want dan bedenk ik een nieuwe. Ik ken mijn talenten en ik ben me bewust van mijn beperkingen. Ik ben ’bewust competent’. Over deze groep heb ik het dus ook niet.
Ik doel vandaag op de ‘onbewust competenten’. Die denken dat iedereen die gaven heeft. Die hebben zich nooit afgevraagd of ze sterk zijn. Ze ‘zijn’ gewoon. Ze zijn hoogstens bescheiden. Het is niet te geloven maar die vragen zich af waarom ze niet passen in ‘de roedel’, waarom mensen soms vreemd reageren op hun gedrag, kijk op de wereld enz. Zij doen dan hun best om sociaal wenselijk te zijn, om niet te worden verbannen, niet weer in de steek worden gelaten. Naast het verwerken van hun trauma’s, alles alleen moeten doen, niet geholpen worden door familie, moeten dealen met verlies enz. vinden zij dat ze dat ook even moeten doen. Zoiets lukt meestal niet zo goed en dan zien zij zichzelf bijna als ‘sociaal falende figuren’. Die moeten altijd even worden wakker geschud. Alles overleefd maar gaan bijna ten onder aan de onzekerheid of ze wel worden geaccepteerd. Geaccepteerd worden? Serieus? Hoe bescheiden! Tegen die groep zeg ik: Stop onmiddellijk met dat sociaal wenselijke. Jij bent de ‘Briljante’! Weliswaar tegen wil en dank maar: Jij Bent Geniaal (de verbaasde blikken zijn altijd prachtig). Het is een compliment dat je niet in de roedel past.
Bijna niemand in jouw omgeving weet en snapt wat jij hebt meegemaakt. Dus je bent per definitie al een buitenstaander. Dat zijn Briljanten vaak. Die originaliteit dien je met elke vezel te koesteren. Jouw overlevingsstrategie blijkt één van de beste, want kijk wat je hebt gemaakt van je leven.
Je hebt de moeilijke jeugd overleefd, je hebt een bestaan voor jezelf op poten gezet, je hebt gestudeerd of je droombaan gevonden (deze mensen zoeken trouwens niet, die vinden), je bent liefdevol voor je kinderen en je partner is weg van je. Jij ongelooflijk briljant individu! Hoe heb je dat geflikt? En allemaal met een achteloze beweging, zonder afhankelijk te zijn van anderen. Deze mensen doen het zelf, maar schatten de waarde van hun kracht niet goed in. Geen ‘borst-kloppende’ narcisten, maar bescheiden, rustige, bijna verlegen types. Zij vertellen hun levensverhaal niet met trots, eerder met schaamte. De cliënt die zich bijna verontschuldigt voor zijn probleem.
En ja, na alles wat je hebt meegemaakt, vinden mensen je soms merkwaardig, snappen ze jouw onaangekondigde felheid niet, vinden ze de cynische humor een beetje vals en schrikken ze soms van je hardheid. Je bent gepokt, gebutst en gemazeld, op je bek gegaan en je hebt voor elk denkbaar heet vuur gestaan. Jij bent briljant maar waarschijnlijk tegen wil en dank. Je ziet het namelijk niet zo. Je ziet alleen de ‘schrikblikken’ en het onbegrip van anderen en dat voelt ongemakkelijk. Je bent niet goed te peilen en je sluit je soms af of je neemt te weinig levensruimte in.
Het zijn overigens fantastische cliënten om mee te werken. Je hebt de vechters, de vluchters en de bevriezers. Dit zijn de vechters, maar altijd op een laconieke, rustige manier. Nooit een vals sentiment, nooit stoere praat, nooit hangen in zelfmedelijden, nooit anderen de schuld geven van hun misère maar gewoon aan de slag. Mouwen opstropen en verwerken dat leed! De sessies waarin trouwens het meest wordt gelachen.
Er zou een Briljant-tegen-wil-en-dank-dag moeten komen. Zodat we allemaal stilstaan bij mensen die met een vreselijke start, toch als eerste finishen. Zo inspirerend. En ja, zij tackelen je ongetwijfeld onderweg, of snijden een paar meters af, grissen jouw bidon uit je handen of intimideren je in het voorbijgaan. Zij zijn zich daar vaak niet van bewust , vaak echter wel maar dat zien zij niet als iets dat veranderen moet. Met die cliënten moet ik op het puntje van mijn stoel zitten, anders is mijn bidon ook pleite of tackelen ze mij binnen 5 minuten met 2 vingers in de neus. Wat een dynamiek en wat een vindingrijkheid. Maar wat een kwetsbaarheid, wat een angst om weer afgewezen te worden.
Observeer zo’n iemand eens een poosje. Je herkent ze aan de draaiende ogen (de compassie moet soms even van 6 meter diep worden opgepompt), de venijnige humor (veel zelfspot. Ach ze spotten eigenlijk met alles), de röntgen-blik (als je zegt dat het goed gaat terwijl het niet zo is of een ander leugentje vertelt), de glimlach (als zij het alweer snappen en jij nog niet), de non-verbale kracht en hun ‘emotionele snelheid’. Voor dat jij toekomt aan jezelf eens te ontdekken, hebben zij jou al op hun radar gespot. De Briljante die niet ziet dat hij/zij briljant is..